سنگ کلیه تودهای سخت از مواد معدنی و نمکهاست که در داخل کلیه یا مجاری ادراری تشکیل میشود. این سنگها زمانی ایجاد میشوند که ادرار غلیظ شود و مواد معدنی فرصت پیدا کنند تا بهصورت کریستال در هم جمع شوند. به مرور زمان، این کریستالها بزرگتر شده و به سنگهای واقعی تبدیل میشوند.
سنگ کلیه در اندازههای مختلفی ظاهر میشود؛ برخی به کوچکی دانه شن و برخی به بزرگی یک فندق یا حتی بیشتر هستند. وجود آن معمولاً با درد شدید همراه است، اما در مراحل اولیه ممکن است بدون علامت باشد.
دلایل اصلی تشکیل سنگ کلیه
تشکیل سنگ کلیه معمولاً نتیجه ترکیب چند عامل است. مهمترین دلایل عبارتاند از:
| 1 | کم نوشیدن آب | کمآبی بدن، غلظت ادرار را افزایش میدهد و زمینه رسوب نمکها را فراهم میکند |
| 2 | رژیم غذایی نامناسب | مصرف زیاد نمک، پروتئین حیوانی و غذاهای پرکلسیم یا اگزالاتدار (مثل اسفناج، چغندر و آجیل) |
| 3 | سابقه خانوادگی یا ژنتیک | احتمال ابتلا در افرادی که یکی از اعضای خانوادهشان سنگ کلیه داشته بیشتر است |
| 4 | چاقی و کمتحرکی | این عوامل بر ترکیب شیمیایی ادرار تأثیر گذاشته و خطر تشکیل سنگ را افزایش میدهند |
| 5 | بیماریها و داروهای خاص | نقرس، پرکاری پاراتیروئید، یا مصرف طولانیمدت برخی داروها میتواند باعث بروز سنگ شود |
انواع سنگ کلیه و تفاوت آنها با هم
سنگهای کلیه بر اساس ترکیب شیمیایی به چند نوع تقسیم میشوند:
- سنگهای کلسیمی: شایعترین نوع، معمولاً از کلسیم اگزالات یا کلسیم فسفات ساخته میشوند.
- سنگهای اسیداوریکی: در افرادی که مصرف گوشت قرمز و پروتئین حیوانی زیادی دارند یا مبتلا به نقرس هستند، بیشتر دیده میشود.
- سنگهای استرووایت: معمولاً در اثر عفونتهای مزمن دستگاه ادراری بهوجود میآیند و میتوانند بسیار بزرگ شوند.
- سنگهای سیستینی: نادر و معمولاً ناشی از یک اختلال ژنتیکی است که باعث تجمع اسید آمینه سیستین در ادرار میشود.
درمان سنگ کلیه؛ دارویی، خانگی یا جراحی؟
نوع درمان بستگی به اندازه و محل سنگ دارد:
- درمان دارویی: برای سنگهای کوچک، پزشک داروهایی تجویز میکند که به دفع سنگ کمک کرده و درد را کاهش میدهد.
- روشهای خانگی: نوشیدن آب فراوان (حداقل ۲ تا ۳ لیتر در روز)، مصرف آب لیمو یا آبجو دوسر و پیادهرویهای سبک میتواند به خروج طبیعی سنگ کمک کند.
- درمانهای جراحی یا تخصصی: اگر سنگ بزرگ باشد یا در مسیر ادرار گیر کرده باشد، از روشهایی مانند سنگشکنی با امواج (ESWL)، یورتروسکوپی یا جراحی لاپاراسکوپی استفاده میشود.
آیا سنگ کلیه در کودکان هم اتفاق میافتد؟
بله، هرچند سنگ کلیه در کودکان کمتر شایع است، اما در سالهای اخیر به دلیل تغییر سبک زندگی و تغذیه، آمار آن رو به افزایش است. کودکانی که مایعات کم مینوشند، رژیم غذایی شور یا پروتئینی دارند، یا سابقه خانوادگی سنگ کلیه دارند، در معرض خطر بیشتری هستند. تشخیص سریع این بیماری در کودکان بسیار مهم است، چون سنگ میتواند به رشد و عملکرد کلیه آسیب بزند.
درد سنگ کلیه چگونه است؟
درد سنگ کلیه یکی از شدیدترین دردهای بدن انسان به شمار میرود. این درد معمولاً:
- در ناحیه پهلو یا کمر (زیر دندهها) شروع میشود،
- به سمت شکم و کشاله ران منتشر میشود،
- موجدار است؛ یعنی شدت آن گاهی زیاد و گاهی کمتر میشود.
- همراه با این درد ممکن است علائمی مانند تهوع، استفراغ، سوزش ادرار یا وجود خون در ادرار نیز دیده شود.
رژیم غذایی مناسب بیماران مبتلا به سنگ کلیه
برای کنترل و پیشگیری از بازگشت سنگ کلیه، تغذیه نقش کلیدی دارد:
- مصرف آب زیاد در طول روز (حداقل ۸ تا ۱۰ لیوان)
- کاهش نمک و غذاهای شور
- محدود کردن گوشت قرمز، دل و جگر و غذاهای پرپروتئین حیوانی
- پرهیز از نوشیدنیهای قندی و گازدار
- افزایش مصرف میوهها، سبزیجات تازه و لبنیات کمچرب
- استفاده متعادل از آبلیمو و مرکبات برای کاهش احتمال تشکیل سنگ
امکان دارد سنگ کلیه خودبهخود دفع شود؟
بله، اگر اندازه سنگ کمتر از ۵ میلیمتر باشد، احتمال دفع طبیعی آن زیاد است. با نوشیدن آب زیاد، تحرک بدنی و مصرف داروهای شلکننده عضلات حالب (تحت نظر پزشک)، سنگ میتواند طی چند روز یا چند هفته دفع شود، اما سنگهای بزرگتر معمولاً بدون مداخله پزشکی خارج نمیشوند و نیاز به درمان تخصصی دارند.
توصیه پایانی
پزشکان تأکید دارند که پیشگیری بهترین درمان برای سنگ کلیه است. نوشیدن آب کافی، تغذیه سالم و کاهش مصرف نمک، میتواند خطر ابتلا را به میزان زیادی کاهش دهد. اگر دچار درد پهلو، سوزش ادرار یا وجود خون در ادرار شدید، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا از پیشرفت سنگ و آسیب کلیه جلوگیری شود. تشخیص زودهنگام و رعایت رژیم مناسب، کلید حفظ سلامت کلیههاست.
